معلمان؛ نخبگانی محترم و پولدار
بررسی معیارهای گزینش معلمان در 5 کشور پیشرو در عرصه آموزش
پیامی در تلگرام دست به دست شد که علیرغم ظاهر تعجبآور و خندهدارش، هم واقعی بود و هم جدی. روی سر برگ نام مرکز برنامهریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پروش به چشم میخورد. در این برگه یک بند 17 هست که یکسری بیماری زنانه را فهرست کرده است. بیماریهایی که اگر خانمها داشته باشند نمیتوانند معلم شوند. فارغ از اینکه چهقدر این بند سکسیت یا خندهآور است، یک نکته مهم وجود دارد؛ ظاهرا اهمیت جذب معلم برای آموزش و پرورش چنان است که از جزئیترین و خصوصیترین مسائل هم نمیگذرد و آن را در پذیرش یا عدم پذیرش معلمان لحاظ میکند. ولی همزمان پرسش مهمتری به ذهن میرسد؛ اگر واقعا چنین است و آموزش و پروش مو را از ماست بیرون میکشد، پس چرا آنطور که باید و شاید این گزینشها با استانداردهای مطلوب فاصله دارند؟ نمیشود به آموزش و پرورش انتقاد داشت ولی معلمان گزینش شده را در نظر نگرفت.
بررسی محمود سنگری و سلمان آخش موید همین حساسیت نظام آموزش در ایران است. این دو پژوهشگر در مقالهای با عنوان «بررسی تطبیقی نحوه جذب و آمادهسازی دانشجو در مراکز تربیتی معلم کشورهای ژاپن، استرالیا و ایران» تصریح کردهاند:«ایران و ژاپن نسبت به شغل معلمی و انجام مصاحبههای مختلف در مقایسه با کشور استرالیا در مورد جذب حساستر عمل میکنند؛ بهطوری که صلاحیتهای اخلاقی، اجتماعی، جسمانی، نداشتن سوءپیشینه، انگیزش و تواناییهای عمومی را به دقت میسنجند. همچنین در نظام جذب ایران به مواردی همچون معدل و تعهد گرفتن از متقاضیان در ابتدای دوره نیز اهمیت داده میشود.[1]» به عبارت دیگر، علیرغم حساسیتها بسیار، باید بدانیم که کیفیت عملکرد معلم ارتباط مستقیم با موقعیت اجتماعی، اقتصادی و آموزشی وی دارد.
برای روشنتر شدن این موضوع نحوه آموزش دانشجویان متقاضی معلمی، نوع مواجهه اجتماعی با آنان، رسیدگی رفاهی و همچنین حمایتهای دولت از معلمان را در چند کشور پیشروی آموزش بررسی میکنیم.[2]
فنلاند یکی از مشخصههای اصلی نظام آموزش فنلاند کیفیت بالای معلمان است. معلمی از جمله پرارزشترین حرفههاست در این کشور و تقاضا برای معلمی دبستان از همه مقاطع بیشتر است. فنلاندیها معلمان را شخصیتهایی فرهنگی میبینند که قرار نیست با تغییر سیاستها و رویکردهای آموزشی، عملکرد آنان نیز تغییر کند. هرچند که شکلگیری این قشر قدرتمند خودش ناشی از پیگیری سیاستهایی خاص و مطلوب است.
چرا مطلوبترین شغل در فنلاند معلمی است؟ حقوق ماهیانه جواب این پرسش نیست. چون نسبت به دیگر کشورهای اروپایی، صنعتی و پیشرفته جهان در فنلاند حقوق ماهیانه معلمی چندان بالا نیست. پاسخ در احترام جامعه به این حرفه، فرایند آموزش و شرایط کاری آن است. چون فنلاند برای پذیرش معلمانش استانداردهای بالایی را رعایت میکند. جوانانی که در دانشگاه برای معلم شدن آماده میشوند، آموزشهایی اندیشهمحورانه میبینند و سپس دست معلمان را برای تدریس باز میگذارند که در قالب همان برنامههای آموزش داده شده و برنامههای درسی به تدریس بپردازند. از آنجایی که فنلاند پیشگام آموزش خلاقانه است، شغل معلمان نیز با پژوهش و طراحی برنامه تدریس عجین شده. همین برنامهها و اعتماد به معلمان باعث شده که دولت بیشترین اصرار را برای نگهداشتن و حمایت از معلمان به خرج دهد. برای همین هم 90 درصد آنان هیچوقت سراغ شغل دیگری نمیروند.
نحوه گزینش معلمان برنامه آموزش معلمان فنلاندی بسیار حسابشده و دقیق است. از هر 10 متقاضی تنها یک نفر میتواند دورههای مربوط به آموزش و سپس استخدام در نظام آموزشی را بگذاراند و قبول شود. مدارک تحصیلی دبیرستان، فعالیتهای فوقبرنامه و نمره امتحان ورودی برای معلم شدن بسیار اهمیت دارد. در مرحله بعد با متقاضیها مصاحبه میشود و تنها کسانی انتخاب میشوند که به طور واضح آمادگی خود را برای آموزش نشان دهند. معلمان متوسط در سال اول خود دستکم 34 هزار و 720 دلار دستمزد میگیرند که این عدد میتواند به 45 هزار و 157 دلار در سال هم برسد. این عددها نسبت به حقوق دیگر حرفهها در فنلاند کمی پایینتر است.
|
ژاپن میزان دریافتی معلمان در ژاپن از سایر حرفهها بیشتر است و مردم نیز برای این شغل احترام زیادی قائلاند. در ژاپن یک معلم متوسطه، با 15 سال سابقه، سالانه 49 هزار و 408 دلار حقوق میگیرد. متوسط جهانی دریافت حقوق در این کشور 41 هزار و 407 دلار است. گزینش معلمان در ژاپن (چه در مرحله آموزش و چه مرحله پذیرش) بسیار اهمیت دارد. 14 درصد متقاضیان به دانشگاه راه مییابند و فارغالتحصیلان تنها در 30 تا 40 درصد مدارس دولتی مشغول به کار میشوند. پس از این مرحله باید مراحل گزینشی هیئت مدیره مدرسه را نیز طی کنند. به این ترتیب در دورههای متوسطه 98 درصد از معلمان درسی را ارائه میکنند که حتما در آن گواهینامه یا مدرک حرفهای داشته باشند. بیشتر معلمان ژاپنی نیز در این حرفه تا سن بازنشستگی باقی میمانند.
نحوه گزینش معلمان اگر بتوانید از برنامهها و دورههای آموزشی مربوط به تربیت معلمان سربلند بیرون بیایید، گواهینامه دریافت میکنید و دیگر یک معلماید. برای آموختن این برنامهها باید به آموزشگاه یا دانشگاه بروید و سطح گواهینامه شما را میزان تحصیل در آن رشته تعیین میکند. پایینترین سطح گواهینامه مربوط به آموزشکدههای تربیتی است. دانشجو دو سال درس میخواند و با این مدرک موقت فقط میتواند تا 15 سال تدریس کند. بالاترین سطح مدرک نیز مربوط به کسانی است که کارشناسیارشد دارند. مدرک بخش مهمی از معلمان ژاپنی کارشناسی است. طی تحصیل معلمان میتوانند سه نوع گواهینامه یا مدرک دریافت کنند. گواهی دروس عمومی، دروس تخصصی و گواهی ویژه (و غیرآکادمیک) برای درسهایی چون موسیقی یا هنر. بیشتر مدرسان از طبقه متوسط ژاپن هستند که البته حقوق خوبی دریافت میکنند. چون پس از جنگ جهانی دوم به دلیل ترس از کمبود معلم، نخستوزیر وقت از دولت خواست که به معلمان 30 درصد بیشتر از دیگر شغلها بپردازند. هرچند که این شکاف درآمد طی 50 سال گذشته تا حد زیادی کم شده، ولی معلمان هنوز هم از اقشار پر درآمد ژاپن محسوب میشوند. البته با کاهش جمعیت ژاپن، تعداد مدارس و محصلان نیز کمتر شده و 60 درصد فارغالتحصیلان نمیتوانند در مدارس دولتی مشغول کار شوند. با این همه معلم شدن در کشور آفتاب تابان مساوی است با ارتقای موقعیت اجتماعی خانواده و برای همین هماکنون برای یک شغل معلمی هفت نفر صف ایستادهاند.
|
کانادا یکی از مهمترین نقاط قوت نظام آموزشی کانادا معلمان کارآزموده آن هستند. برای ارتقای کیفیت معلمان، کار از دانشگاه شروع میشود. آنجا برنامههای درسی ویژهای برای علاقمندان به معلمی در نظر گرفته شده است. متقاضیان نیز از بین بهترین شاگردان دبیرستان هر استان انتخاب میشوند. به طور کلی برنامههای آموزش معلمان در دانشگاه بسیار سختگیرانه است ولی اگر بتوانید این برنامه را با موفقیت بگذرانید و معلم شوید، حقوق ماهیانه شما از بسیاری دیگر از حرفهها در کانادا بیشتر خواهد بود. حقوق دریافتی معلمان کانادایی همیشه از متوسط درآمد سرانه کشور بیشتر است.
نحوه گزینش معلمان از آنجایی که در کالجهای کانادایی 30 درصد از معلمان در واقع شاگردان همان دانشکده هستند، بنابراین این کشور همیشه میتواند در جذب دانشجویانی کارآزموده و با کیفیت برای تدریس آماده باشد. با این وجود، دانشجویان معتقدند که اگر در کشور همسایه(یعنی آمریکا) به ادامه تحصیل بپردازند، خیلی راحتتر میتوانند معلم شوند. برای معلم شدن در کانادا باید مدرک کارشناسی داشته باشید و سپس یک سال آموزش تخصصی در زمینهای خاص ببینید. تازه بعد از آن باید بررسی کنید که آیا استان یا منطقه شما مدرک یا آموزش دیگری درخواست میکند یا نه. حقوق معلمان بستگی به بودجه و وضعیت اقتصادی استان یا ایالتی دارد که در آن مشغول تدریس هستید. معلمان بازنشسته سالانه 37 هزار و 145 دلار و دبیران دبیرستان 37 هزار و 294 دلار حقوق میگیرند. البته حقوق معلمانی که به مناطق سرد شمالی میروند در همان سال اول 62 هزار و 403 دلار است. این در حالی است که متوسط جهانی دریافت حقوق معلم دبیرستان 30 هزار و 735 دلار است. پس از 15 سال تدریس حقوق معلمان در مناطق شمالی تا 90 هزار دلار در سال میرسد و در مناطق جنوبیتر 50 هزار دلار. تمرکز وزارت آموزش در کانادا تنها استخدام نیروهای کیفی نیست، بلکه برای حفظ کیفیت آموزش آنها نیز تلاش زیادی به خرج میدهد. برای همین کارگاههای آموزشی زیادی در موضوعهای مختلف برگزار میکند و به طور منظم به ارزیابی معلمان خویش میپردازد. آنها برنامهای آنلاین برای معلمان طراحی کردهاند که با آن میتوانند تجربهها و اطلاعات خود را با دیگر معلمان به اشتراک بگذارند. |
سنگاپور داستان توسعه سنگاپور شگفتانگیز است. طی کمتر از 50 سال جزیرهای فقیرنشین بدون هیچگونه منابع طبیعی و جمعیتی به یکی از پیشرفتهترین کشورهای صنعتی تبدیل شده است. لی کوآن یو، مشهورترین نخستوزیر سنگاپور از همان ابتدا دریافت که آموزش عنصری ضروری در ایجاد ملتی متحد است. ملتی که گروههای مذهبی و قومیتی زیادی دارد.
نحوه گزینش معلمان نظام آموزش در این کشور بسیار متمرکز است. تربیت و آموزش افراد از چهار پنج سالگی در مهدکودکها تا دوره تحصیلات عالیه بر عهده وزارت آموزش است. این وزارتخانه همکار آموزش و سنجش دانشآموزان را برعهده دارد و هم اعتبارسنجی معلمان را پیگیری میکند. مدارس در خوشههای جغرافیایی مختلف سیاستهای مرکز را اشاعه میدهند. حقوق معلمی در این کشور تقریبا همتراز دیگر حرفههاست. تنظیم میزان این حقوق ماهیانه نیز به طور مستقیم تحت نظارت وزارت آموزش سنگاپور است. معلمان میتوانند پاداشهای سالیانه بین 10 تا 36 هزار دلار دریافت کنند. همه معلمان در موسسه ملی آموزش (NIE) درس میخوانند که به دانشجویان مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد میدهد. هزینه تحصیل را هم خود وزارت آموزش میدهد و دانشجو به اندازه 60 درصد درآمد معلمان هزینه تحصیل نیز دریافت میکند.
متقاضیان معلمی در سنگاپور باید دو سال دروس عمومی را بگذرانند و برای رسیدن به حد کفایت تدریس نیز باید مدرک کارشناسی بگیرند. همچنین برای تدریس درسهای تخصصی نیز باید یک سال دیگر به طور تخصصی دورهای ویژه را پشت سر بگذارند. طی سالهای گذشته تعداد معلمان استخدامی در این کشور کاهش پیدا کرده و از سه هزار نفر در سال 2009 به 900 نفر در سال 2015 رسیده است و به گفته منابع محلی 85 درصد این معلمان نیز فارغالتحصیلان رشتههای آموزشی و تربیتی هستند.
|
کره جنوبی آموزش در این کشور چنان اهمیت دارد که حتی معلمان پارهوقت دبستان نیز باید دورههای کسب مدرک آموزش را طی کنند. متوسط درآمد سالانه معلمان کرهای 52 هزار 699 دلار و از متوسط جهانی بیشتر است.
نحوه گزینش معلمان دانشجویان کرهای میتوانند برای معلم شدن در 11 مرکز آموزش ببینند. هریک از این مراکز آموزشگاهی و دانشگاهی برنامههایی دارند که قبولی در آن به متوسط نمره دبیرستان، معدل دانشگاه و توانایی دانشجو در آزمونهای مربوط به آموزگاری بستگی دارد. تعداد زیادی از معلمان دبستان از آموزشگاهها فارغالتحصیل میشوند که البته اکنون به خاطر پایین آوردن سن بازنشستگی 20 هزار نفر از آنان دیگر کار نمیکنند. معلمان دوره متوسطه مراحل سختتری را میگذرانند و به همین خاطر هم حقوق بیشتری میگیرند و هم جایگاه اجتماعی بالاتری دارند. تعداد معلمان متوسطه کره جنوبی بیش از حد نیاز این کشور است. برای همین سالانه فقط 30 درصد فارغالتحصیلان میتوانند سر کار بروند. اما نکته مهم اینجاست که همچنان برای گزینش معلمان بهترین شاگردان آموزشکدهها و دانشگاهها مد نظر هستند و این تاکید برای مدارس ابتدایی به مراتب بیشتر هم هست. معلمان دبیرستان با حداقل الزامات آموزشی میتوانند سالانه 30 هزار و 401 دلار حقوق داشته باشند که این عدد به 81 هزار دلار هم میرسد که براحتی با حقوق سایر شغلها در این کشور قابل مقایسه است. |
همانطور که در این پنج نمونه دیدیم، نظامهای پیشرفته آموزش از تمام جاذبههای ممکن برای جذب معلمانی باکیفیت استفاده میکنند. اما نظام آموزش جدا از نظامهایی چون سیاست، اجتماع، اقتصاد و فرهنگ نیست. برای گزینش معلمان تنها تعهد کتبی افراد کفایت نمیکند، بلکه باید آموزشهای پیش و در ضمن خدمت نیز در نظر گرفته شود. از طرف دیگر، پشتیبانی نکردن از معلمان چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اجتماعی باعث میشود که معیارهای جزئی برای جذب معلمانی کارآزموده تبدیل به شعارهای سطحی شوند.
اینجاست که حتی اگر نیروهایی با کیفیت به واسطه علاقه شخصی به نظام آموزش وارد شوند، چنان از نظر معیشت و جایگاه اجتماعی تحت فشار قرار میگیرند که در بهترین وجه ممکن است معلمی را کنار میگذارند و یا خدای ناکرده در این شغل باقی میمانند و با انفعال خویش آموزش نسل بعدی را به خطر میاندازند. اینجاست که مدرسه به مکانی برای وقتکشی و معلمان به مُبصرِ حفظ نظم تبدیل میشوند.
نمونهای از گزینش
مدرسه کاتولیک ملبورن، برای استخدام معلم معیارهایی را تعیین کرده و روی وبسایت خود گذاشته است؛ معیارهایی ساده اما مهم. در ادامه برخی از این معیارها را میآوریم:
- توانایی انجام کار گروهی
- روابطعمومی خوب، توانایی ارتباط برقرار کردن با بچهها، والدین و اولیای مدرسه، توانایی شرکت در برنامهها و فعالیتهای مدرسه(مثل شرکت در برنامههای مناسبتی، مذهبی، آیینی، ورزشی، اردوهای خارج از مدرسه و...)
- توانایی نوشتاری و سخنوری بالا
- توانایی هدایت و رهبری گروه
- انگیزه و انرژی زیاد
- توانایی مدیریت کلاسهای عملی و ظرفیت یاددهی بالا
- توانایی کنار آمدن با برنامهها و سیاستهای آموزشی مدرسه
- بلوغ
معیارهای گزینش معلمان ابتدایی در کشورهای پیشرفته
گزینش |
تدوین استانداردهای سختگرانه برای اطمینان از اینکه فقط افراد شایسته و با کیفیت به کلاسهای درس بچهها راه پیدا میکنند. |
تخصصگرایی |
موضوعهای درسی باید به شکلی تخصصی و بدون سهلگیری ارائه شوند و نباید تصور شود که چون معلم ابتداییاند پس میتوان با حرفهایی کلی دانشآموزان را مجاب کنند |
دانش کافی از دوره ابتدایی |
نگاه و دانش معلمان نسبت به دوره ابتدایی و موضوعهای درس، متحول و دغدغههای اصلی آموزش صحیح از همان دوره ابتدایی ترویج میشود. |
توسعه حرفهای شغل معلمی |
معلمان همزمان با تدریس به طور مستمر با بحثهای جدید حوزه آموزش ابتدایی آشنا شوند و آن را به کار میگیرند. |
[1] سنگری، محمود و سلمان آخیش (1396) «بررسی تطبیقی نحوه جذب و آمادهسازی دانشجو در مراکز تربیتی معلم کشورهای ژاپن، استرالیا و ایران»، نامه آموزش عالی، دور جدید، سال دهم شماره 37
[2] منبع اطلاعات مطرح شده، وبسایت مرکز ملی آموزش و اقتصاد به نشانی http://ncee.org است.
این مطلب در هفتهنامه تجارت فردا به چاپ رسیده است