رسانه در سونای بخار

چرا دولت‌ها از ظرفیت‌های رسانه در مدیریت نظام بازخورد غافل‌اند؟

 فرض کنیم در خانه تنها یک آینه داشته باشیم و آن را بگذاریم در حمام بخار گرفته. برای دیدن خویش باید مدام بخار را از روی شیشه کنار بزنیم و از همه این‌ها بدتر، چون حمام مرطوب است پس از مدتی شیشه زنگار می‌بندد. همان‌طور که زنگار بیشتر می‌شود، آینه غمازی خویش را بیشتر از دست می‌دهد، ما چهره خویش در آن نمی‌بینیم. حالا کار اشتباه برخی دولت‌هاست که آینه رسانه را به اتاق بخار می‌فرستند و ناگهان چشم باز می‌کنند و می‌فهمند چهره خویش و افکار عمومی را نمی‌توانند در آن ببینید. این کار برای دولت بسیار خطرناک است؛ چون نمی‌تواند از بحران‌ها پیشگیری کند و این تنها منجر به ناکارآمدی آن می‌شود. برای همین است که هر اتفاق به ظاهر ساده‌ای تبدیل به بحران در افکار عمومی می‌شود. حال پرسش اینجاست که دولت چه‌طور می‌تواند جلوی این اتفاق را بگیرد؟ رسانه‌ها باید چگونه عمل کنند که بتوانند عضوی موثر در نظام بازخورد باشند؟

شلیک دروغ به بدنه اعتماد

«استفن داویدویتز»، از مهندسان گوگل است که سال گذشته کتابی پر سر و صدایی به نام «همه دروغ می‌گویند» منتشر کرد. این نویسنده با بررسی کلان‌داده‌ها دنیای وب نشان می‌دهد که ما واقعا کیستیم و چه‌قدر با آنچه می‌نماییم فاصله داریم.

دروغ‌گویی را حیوانات هم بلدند. مثل شامپانزه‌ای که دیگر اعضای گروه را گول می‌زند تا بتواند غذایش را پنهان کند. اما انسان‌ها به واسطه زبان و تفکر می‌توانند دروغ را به شکلی سازمان‌یافته تبدیل به امری کاملا واقعی و حقیقی کنند.

گنجِ زیر گچ

چرا غفلت از سرمایه‌های نمادین سبب نفوذ فرهنگ‌های سطحی می‌شود؟

در هیاهوی به رقص آمدن دبستانی‌ها از شادی و تلاطم برخی مسئولان از خشم، با آهنگ جنتلمن ساسی‌ مانکن، پرسش مهمتر از چرایی پخش این آهنگ در مدارس، این بود که چه‌طور همه این بچه‌ها کلمه به کلمه این آهنگ نه‌چندان با ادبانه را حفظ‌اند؟ حالا که چند هفته‌ای از این ماجرا می‌گذرد شاید مسئولان بتوانند فارغ از هیاهوها و فشارهای سیاسی کسانی چون علی مطهری به این پرسش پاسخ دهند که چرا در این سال‌ها نه تنها نتوانسته‌اند جلوی هجوم فرهنگ بیگانه را بگیرند، بلکه از دل فرهنگ خویش کسانی را به خارج صادر کرده‌ایم که حالا شده‌اند بلای جای فرهنگ و تربیت در جامعه ایران. این در حالی است که این افراد خود دست‌پروده نظام آموزش و پرورش همین جا هستند.

البته آفتاب آمد دلیل آفتاب وقتی 24 اردیبهشت و کمی پس از این ماجراها، الیاس حضرتی در جلسه علنی مجلس از در آشتی در آمد و گفت: «آقای شجریان در حال مردن است چه اشکالی دارد که وزیر فرهنگ و ارشاد از ایشان عیادتی بکند» اینجاست که می‌توان منتهای درک فرهنگ را در میان برخی مسئولان با این ادبیات مشاهده کرد.

به نظر می‌رسد که ما تا زمانی که با سرمایه‌های نمادین خویش آشتی نکنیم و نگاهی کاملا گزینشی نسبت به آن داشته باشیم نمی‌توانیم جلوی اتفاق‌های ناگوار فرهنگی را بگیریم.

آیینه سیاه

علاوه بر نقدهای معمول، چه چیزی رسانه اجتماعی را ترسناک‌تر می‌کند؟

انسان جدید با فناوری نشئه می‌کند. شاید هیچ‌ مخدری به پای این ماده نرسد؛ چون حتی نفی آن نیز مایه سرخوشی و سرگرمی است. نمونه‌اش اظهارنظر «سلنا گومز»، بازیگر و خواننده 26 ساله آمریکایی است که گویی دچار جو روشنفکرانه جشنواره کن شده و گفته: «فکر می‌کنم جهان ما دارد به پایان راه می‌رسد، من به هم نسل‌های خودم می‌گویم، رسانه‌های اجتماعی واقعا وحشتناک هستند. وقتی می‌بینم که پسران و دختران جوان چگونه تحت تاثیر آنها هستند، احساس ترس می‌کنم.»

 این حرف‌های کسی است که صفحه اینستاگرامش 150 میلیون دنبال‌کننده (Follower) دارد و پس از صفحه رسمی اینستاگرام، رونالدو، آریانا گرانده، در رتبه چهارم ایستاده است.

مگر کاغذ دکل نفتی است که گم شود؟

سال‌ها پیش، از یک مربی سرشناس پرسیدند که چرا پسرت را گذاشتی نوک حمله؟ جواب داد: «تیم، تیم خودم است، دلم بخواهد، عمه‌ام را هم می‌گذارم فوروارد.» این قصه دامنه‌دار شکل برخورد حکومت‌ها با رسانه‌هاست که نمونه اخیرش را در بازی کاغذ روزنامه‌ها می‌توانیم ببینیم.

از همان زمانی که محمدشاه قاجار به میرزاصالح شیرازی دستور می‌دهد «برای تربیت رعیت» کاغذ اخبار را منتشر کند تا به امروز همیشه این حکومت‌ها و دولت‌ها بوده‌اند که رسانه‌ را تیول خود دانسته‌اند. در حالی که رسانه‌های مشارکتی در بستر شبکه‌های اجتماعی به اقتدار تلویزیون خاتمه‌ داده‌اند، در ایران هنوز برای چاپ روزنامه باید مجوز بگیریم.